HALKLA İLİŞKİLER PROPAGANDA DEĞİLDİR

---

Konu ikna olduğunda bu iki kavram birbirlerine eş değer görülmektedir. Fakat her ne kadar halkla ilişkilerin geçmişinde propaganda değeri taşıyan çalışmalar yer almış olsa dahi, halkla ilişkiler ve propaganda amaçlarına ve taşıdıkları niteliklerine bakıldığında birbirlerinden ayrılmaktadırlar.

Bilgilendirici olması açısından ilk olarak bu iki kavramın tanımlarına göz atmak gerekmektedir.

Propaganda

Bir fikrin ideolojinin tek taraflı olarak hedef kitleye dayatılmasıdır. Propaganda bir bakıma beyin yıkamayı araç olarak kullanmaktadır. Propaganda da besleyici tepkiyi tıkamak pahasına yanıt alma kaygısı yoktur, karşı tarafın görüşünü önemsememektedir. Propagandanın, beyaz, gri ve kara propaganda olmak üzere türleri vardır.

Beyaz Propaganda

Kimin tarafından yapıldığı bellidir. Hileye başvurmadan bilgiyi duyurma, yayma ve kamuoyunu bilinçlendirme amacı vardır. Kara propagandanın aksine etkinliği fazladır. Beyaz propaganda da meşru bir hakkın savunulması açık bir kaynaktan yapılır.

Gri propaganda

Doğruluğu ispatlanmamış birtakım dedikoduları yayma amacı vardır. Kaynak açıkça belli değildir. Amacı: rivayetler yayarak halk kitlelerinin beyinlerinde şüphe tohumları oluşturmaktır. Doğru olan bir olaya abartı ve yalanlar eklenerek muhatabı küçük ve gülünç duruma düşürme amacı vardır.

Kara propaganda

En sert ve en ağır propagandadır. Kaynağı belli değildir. Yalan, karalama, aşağılama, iftira, çarpıtma, hile, entrika gibi yanlış davranışlar sergilenir. Bu türde beyin yıkama teknikleri aşırı şekilde kullanılır. Sinema kara propaganda da en çok kullanılan araçlardan biridir. Dini amaçlı olarak kiliseye inanan çekme, siyasi nedenli olarak seçimlerde bir fikir ve ideolojiyi yayma, askeri nedenli olarak savaş yıllarında asker sayısını artırma gibi amaçlarla yapılabilir.

Halkla ilişkiler, organizasyonların, şirketlerin ve bireylerin kamuoyu ve medya ile iletişim kurma şeklidir.

Amaçlarına değinecek olursak;

Propaganda da amaç; ne pahasına olursa olsun hedef kitleyi kendi yönünde ki inanç ve eyleme yöneltmektir.

Halkla ilişkilerin temel amacı ise şirketin çevreye karşı olumlu ve verimli bir izlenim bırakmasının sağlamaktır.

Gördüğümüz gibi iki kavramın da amaçları farklılık göstermektedir. Peki, bu iki kavramı daha detaylı inceleyecek olursak aralarındaki farklar nelerdir?

Halkla İlişkiler ve Propaganda Arasındaki Farklar

1. Halkla ilişkiler çift taraflı mesaj akışına sahiptir, propaganda ise tek taraflıdır.

2. Halkla ilişkiler doğru, gerçek bilgiyi kitlelere sunarken, propaganda eksik ya da abartılı bilgilere yer verir.

3. Halkla ilişkiler iyi niyet ve dürüstlüğe önem vermektedir.

4. Halkla ilişkiler gerçekleri açıklama yolu ile inandırmaya çalışır propaganda ise çok tekrar yolu ile inandırmaya çalışır

5. Halkla ilişkiler demokratik ve yoruma açıkken, propaganda diktidarcıdır.

6. Halkla ilişkiler uzun soluklu çalışmalarla uzun vadeli sonuçlar elde ederken, propaganda kısa süreli etkilidir.

Farklara da değindiğimizde iki kavramın net çizgilerle ayrıldığı olgusunu kabul etmekteyiz. Fakat bu durum geçmiş için geçerli değildir. Daha önce belirttiğim gibi halkla ilişkilerin geçmişinde propaganda bir araç olarak kullanılmıştır:

Kitleler toplumsal yapıyı zarara uğratmamaları bakımından sürekli bilgilendirilmeli ve yönlendirilmelidirler. Kitleleri doğru kararlara yönlendirerek, onları sistem açısından zararsız hale getirmenin yolu ise Ivy Lee için propaganda anlamı taşımaktadır (Russell, 2009, p. 221). Şunu söylemek mümkündür ki, Ivy Lee’nin propaganda kavramına duyduğu bu önemli yakınlık, aslında onun bireylerin çıkarlarından ziyade, inandığı gerçeklerin çıkarları bakımından hareket etmesinin ahlaki meşruiyet zeminini oluşturmaktadır. Çünkü Ivy Lee için gerçeklik somut bir olguydu, buna karşı geliştirilen farklı çıkarların da varlığı fikri Ivy Lee’nin görüş alanına girmemekteydi. İnsanların bilgilendirilmesi ve Ivy Lee tarafından verili kabul edilen gerçeğe yönlendirilmesi bu anlamda halkla ilişkiler uygulamasının da varlık nedenini oluşturmaktadır.

Ivy Lee’nin halkla ilişkiler kampanyası anlayışının en iyi örneklerinden biri Amerika’da 1913-1914 yılları arasında demiryolu şirketinin ulaşım ücretlerine yaptığı ani ve orantısız zamma karşı yapılan grevler sonucunda şirketin imaj kaybı yaşamasının önüne geçilmesi amacıyla yaptığı kampanyadır. Ivy Lee’nin kampanyasındaki temel strateji, insanların vergi artışına karşı olmak şöyle dursun, zammın yanında olmaları gerektiği yönündedir. Çünkü vatanseverlik Ivy Lee’nin kampanyası açısından bunu gerektirmektedir (John,2006, p. 225).

Yine 1914 yılında, Rockefeller ailesine ait madenlerde yaşanan grevlere ilişkin kampanyasında da Ivy Lee benzer stratejileri uygulamıştır. Lee, işçilerin aldıkları düşük ücretlere yönelik yaptıkları grevlerin bastırılması karşısında ailenin kaybettiği imajı geri kazandırmayı hedeflemiştir. Burada Ivy Lee’nin kampanyasında kullandığı retorik “Colorado’da ticari özgürlük mücadelesi” olmuştur (Hallahan, 2000, p. 271). Yani Ivy Lee olaya grevin haklılığı veya haksızlığı gibi bir açıdan değil, grevi işleten şirketin çıkarlarının zedelenmesi açısından bakmış ve bunu özgürlük retoriği içerisinde sunmuştur. Stuart Ewen (1996, p. 79) Lee’nin bu grev sırasında kullandığı retoriğin halkla ilişkiler kampanyalarında büyük bir dönüşüm olduğunu belirtmektedir. Ona göre Lee, bu kampanya örneğiyle gerçeği kampanyasında kullanmak zorunluluğundan adeta kurtulmuş, onun yerine istediği bir fikri gerçeklik olarak sunma aşamasına geçmiştir.

İki örneği de incelediğimizde propaganda izlerini görmekteyiz fakat unutulmamalı ki halkla ilişkiler bulunduğu dönem ve o dönemin fikirlerinden etkilenmektedir. Bu iki kampanyanın yer aldığı dönem, kamuoyu ve sosyal kontrol kavramlarının önemli görüldüğü bir süreci barındırmaktadır ve bu dönemde kitle medyasının gelişimine paralel olarak kamunun görüşleri daha kolay yönetilebilir bir haldedir. Yani sonuç olarak, ilk uygulamaların propaganda nitelikleri taşımasının sebebi o dönemin sahip olduğu koşullar ve özelliklerdir. Halkla ilişkiler ve propaganda aynı kavram olmamakla birlikte, halkla ilişkiler propagandayı bir araç olarak kullanmamaktadır.

---

YAZAR: Buse Nur Kurt

---